Η πανδημία του κορωναϊού (COVID-19) ήδη επηρεάζει την παγκόσμια κατασκευαστική βιομηχανία, αφού τα κατασκευαστικά έργα αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό, προβλήματα στην αλυσίδα προμήθειας των υλικών καθώς επίσης και στο τομέα της χρηματοδότησης. Πλήγματα στον τομέα αυτό, όπως ήταν φυσικό επακόλουθο της επιβολής ιδιαίτερα αυστηρών μέτρων για τη διακίνηση ολόκληρου του πληθυσμού της χώρας μας, έχουν παρουσιαστεί και με την Κυβέρνηση να προβαίνει στην έκδοση σχετικού διατάγματος που απαγορεύει τη λειτουργία εργοταξίων πέραν των τριών (3) ατόμων.
Το Πρόβλημα της Καθυστέρησης
Η καθυστέρηση (delay) είναι επομένως το κυριότερο ζήτημα που αναδύεται στον κατασκευαστικό κλάδο αυτή τη περίοδο, που στην πιο απλοϊκή της μορφή μπορεί να καθοριστεί ως την αργοπορημένη ολοκλήρωση (late completion) ενός κατασκευαστικού Έργου. Όταν δε παρατηρείται καθυστέρηση, τότε γεννώνται και ζημιές εξ’ αυτής, είτε από πλευράς του εργολάβου αν τα αίτια βαραίνουν τον εργοδότη, είτε από πλευράς εργοδότη προς εργολάβο αν καθυστερεί αδικαιολόγητα η τελική παράδοση του Έργου (συνήθως με τη μορφή κάποιας σχετικής ρήτρας στο συμβόλαιο).
Καθώς όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς της βιομηχανίας (Εργολάβοι, Μελετητές, Αρχιτέκτονες, Μηχανικοί και φυσικά οι Εργοδότες) προσπαθούν να ανταποκριθούν σε αυτές τις προκλήσεις, μελετούν τις συμβάσεις τους, που στη μεγάλη τους πλειονότητα και με εξαίρεση τα κυβερνητικά έργα, πρόκειται για τις τυποποιημένες συμβάσεις της Μικτής Επιτροπής Δομικών Συμβολαίων Κύπρου (ΜΕΔΣΚ) και βλέπουμε ότι:
(α) Παρέχεται η δυνατότητα παραχώρησης Ειδοποίησης από τον Εργολάβο προς Επιβλέποντα του Έργου και Εργοδότη που σχετίζεται με τον Covid-19 και δυνάμει της οποίας να απαιτείται δικαιολογημένη παράταση χρόνου (διατυπωμένη κι τυπικά ως γενική απαίτηση ανωτέρας βίας – force majeure) ενόσω εκκρεμεί η πανδημία.
(β) Παρέχεται επίσης η δυνατότητα παραχώρησης Ειδοποίησης που σχετίζονται με τον Covid-19, με τις οποίες απαιτείται παράταση χρόνου και χρηματικές απαιτήσεις ένεκα αυτού (διατυπωμένη ως αλλαγή του νόμου, κυβερνητικές πράξεις ή απαιτήσεις ή διατάγματα).
Να σημειωθεί ότι για τα πιο πάνω, η προσωπική άποψη του συγγραφέα, που συνάδει και με την επικρατούσα επί του θέματος νομολογία (London Borough of Merton v. Stanley Hugh Leach Ltd (1985) είναι πως δεν είναι λογικό να αναμένετε η παραχώρηση παράτασης μόνο αν ο Εργολάβος προηγουμένως παραχωρήσει τη σχετική ειδοποίηση, αλλά κι ο ίδιος ο Επιβλέποντας του Έργου, που προφανώς δεν είναι ξένος σε αυτό, μπορεί αυτοβούλως να συνεκτιμήσει την κατάσταση και να παραχωρήσει άμεσα λογική και εύλογη παράταση στον Εργολάβο για την ολοκλήρωση των εργασιών συνέπεια ακριβώς της πανδημίας.
Παράλληλα και/ή ανεξάρτητα με τα πιο πάνω, οι εμπλεκόμενοι εργολάβοι και οι εργοδότες οφείλουν να εξετάσουν και το οικονομικό σκέλος των κατασκευών, ειδικά μάλιστα στις περιπτώσεις που βασίζονται για την ολοκλήρωσή σε δανεισμό, οπόταν θα πρέπει να προβούν σε σχετικές ειδοποιήσεις προς τους δανειστές τους δυνάμει των σχετικών συμβάσεων χρηματοδότησής τους.
Τι γίνεται όμως στις περιπτώσεις που λόγω της καθυστέρησης υπάρχουν απαιτήσεις για αποζημιώσεις; Παρέχεται θεραπεία στα μέρη δυνάμει της σύμβασης;
Ο τύπος θεραπείας που παρέχεται σε ένα μέρος εξαρτάται από τη συγκεκριμένη διατύπωση της σύμβασης, οι πρόνοιες «ανωτέρας βίας» πάντως αποτελούν συχνά το σημείο εκκίνησης για τα μέρη που αναζητούν συμβατικές θεραπείες. Γεγονότα που αποτελούν ανωτέρα βία είναι, σε γενικές γραμμές, απροσδόκητες περιστάσεις εκτός του εύλογου ελέγχου ενός συμβαλλόμενου μέρους, τα οποία όταν προκύπτουν, εμποδίζουν κάποιο συμβαλλόμενο μέρος να εκπληρώσει τις συμβατικές του υποχρεώσεις ή συμβάλλουν στην καθυστέρηση εκπλήρωσης των εν λόγω συμβατικών υποχρεώσεων από αυτό. Όταν κάτι τέτοιο συμβεί, το αθώο /θιγόμενο μέρος θα απαλλαγεί από την υποχρέωση του να εκπληρώσει όλες ή μέρος των δικών του συμβατικών υποχρεώσεων ή θα έχει δικαίωμα να αναστείλει αυτές ή ακόμα υπό ορισμένες συνθήκες θα έχει το δικαίωμα να τερματίσει τη σύμβαση.
Τα διάφορα κατασκευαστικά συμβόλαια είναι πιθανόν να αντιμετωπίζουν διαφορετικά τις περιπτώσεις ανωτέρας βίας και είναι σημαντικό να ελέγχεται σε κάθε περίπτωση η ακριβής διατύπωση του συμβολαίου, συμπεριλαμβανομένου και του κατά πόσον τα μέρη επέλεξαν να καθορίσουν ρητά ποια γεγονότα συνιστούν ανωτέρα βία. Στα τυποποιημένα συμβόλαια της ΜΕΔΣΚ πάντως, που χρησιμοποιούνται ευρέως, δεν καθορίζεται ο όρος «ανωτέρα βία» και, επομένως αναμένεται να εξεταστεί στη κάθε περίπτωση το κατά πόσο το συγκεκριμένο γεγονός που επέφερε διατάραξη στην ομαλή πρόοδο των εργασιών εντάσσεται στον όρο «ανωτέρα βία»
Τα γεγονότα όμως ανωτέρας βίας συχνά έχουν ως αποτέλεσμα την παροχή θεραπείας δια της παραχώρησης παράτασης χρόνου και είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν μπορούν να οδηγήσουν σε θεραπεία αποζημίωσης.
Άλλες είναι οι πρόνοιες της σύμβασης που ενδεχομένως να μπορούν να οδηγήσουν σε οικονομικής φύσεως θεραπεία. Παραδείγματα περιλαμβάνουν η αλλαγή νομοθετικών διατάξεων ή η έκδοση διαταγμάτων ή Κανονισμών της Κυβέρνησης (άρθρο 40 στα Συμβόλαια της ΜΕΔΣΚ), και στις περιπτώσεις που θεσπίζεται νομοθεσία έκτακτης ανάγκης που επηρεάζει την εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων ή συμβόλαια που προβλέπουν υποκατάσταση της ανωτέρας βίας με θεραπεία, τόσο αναφορικά με την παράταση χρόνου, όσο και αναφορικά με το οικονομικό κόστος που προκύπτει από αυτή, π.χ. κυβερνητική δράση ή αδράνεια.
Σε όλες τις περιπτώσεις, είναι σημαντικό να εξετάζονται και να υπάρχει συμμόρφωση με οποιεσδήποτε προθεσμίες για την κοινοποίηση απαιτήσεων, καθώς υπάρχει η πιθανότητα όπως η μη συμμόρφωση με αυτές να ακυρώσει μια απαίτηση, αν θεωρηθεί ότι τέτοια προθεσμία αποτελούσε ουσιώδη όρο για την εγκυρότητα της απαίτησης.
Τι πρέπει να γίνει με τις κατασκευαστικές συμβάσεις που πρόκειται να συναφθούν την περίοδο αυτή;
Επειδή τα γεγονότα ανωτέρας βίας χαρακτηρίζονται συνήθως ως απροσδόκητα, άγνωστα ή ως απρόβλεπτες περιστάσεις και η ύπαρξη και οι συνέπειες της πανδημίας COVID-19 είναι επί του παρόντος γνωστές, αν και όχι απαραίτητα σε απόλυτο βαθμό η διάρκειά της, υπάρχει συζήτηση ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης της επιδημίας αυτής αναφορικά με συμβάσεις που δεν έχουν ακόμη συναφθεί.
Αποτελεί την άποψη του συγγραφέα ότι η βεβαιότητα της σύμβασης εξυπηρετείται καλύτερα με συγκεκριμένη σύνταξη ώστε να περιλαμβάνει / αποκλείει τις συνέπειες του COVID-19. Το θέμα αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρό αναφορικά με συμφωνίες στις οποίες υπογράφηκαν πριν από την πανδημία, ενώ άλλων δεν είχαν υπογραφεί, και τώρα τα μέρη γνωρίζουν για αυτήν πριν από την υπογραφή των εγγράφων που δεν υπογράφηκαν.
Επιμέρους ζητήματα εξέτασης εκτός του συμβολαίου
Κατά την αξιολόγηση του αντίκτυπου του COVID-19 σε ένα έργο, μπορεί να είναι απαραίτητο να εξεταστούν οι ευρύτερες επιπτώσεις σε αυτό, πέραν της άμεσης σχέσης εργοδότη με εργολάβο. Για παράδειγμα, όταν ένα έργο έχει χρηματοδοτηθεί από τρίτους, ο δανειολήπτης ενδέχεται να χρειαστεί να ζητήσει κάποιου είδους θεραπεία από τις υποχρεώσεις του βάσει της συμφωνίας χρηματοδότησης, στην περίπτωση όπου υπάρξει έλλειμμα ή καθυστέρηση στα έσοδα από το έργο. Θα πρέπει επίσης να προβληματίσει η πιθανή καθυστέρηση στην ολοκλήρωση του Έργου, ακόμα και με επιταχυντικά μέτρα, η ενδεχόμενη υπέρβαση του κόστους ή άλλες σοβαρές αρνητικές συνέπειες στο Έργο.
Θα πρέπει επίσης να εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο η πανδημία μπορεί να επηρεάσει τα μέρη που βρίσκονται πιο κάτω στην αλυσίδα, πχ υπεργολάβους, προμηθευτές κτλ. Για παράδειγμα, ένας εργολάβος μπορεί να αντιμετωπίσει δυσκολίες στην απόκτηση/ εξασφάλιση υλικών ή εξαρτημάτων από τους προμηθευτές και που βρίσκονται σε άλλες χώρες που ακολουθούν διαφορετικά μέτρα κατά της πανδημίας σε σχέση με τη Κύπρο.
Η λελογισμένη πρακτική που πρέπει να ακολουθηθεί
Εν πρώτοις κατά την εξέταση των επιλογών του, το θιγόμενο μέρος θα πρέπει πάντα να ελέγχει τη διατύπωση της σύμβασης ούτως ώστε να μπορεί να αξιολογήσει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του. Οι τυποποιημένες συμβάσεις της ΜΕΔΣΚ περιέχουν ειδικές διατάξεις προς τούτο κι ένα συμβαλλόμενο μέρος ενδέχεται να μην τύχει θεραπείας, εάν προηγουμένως δεν έχει τηρήσει τις απαιτούμενες προϋποθέσεις του συμβολαίου.
Ποια μέτρα μπορεί να λάβει ένα μέρος για να μετριάσει τη ζημία του;
Είναι κοινή λογική του δικαίου των συμβάσεων που επηρεάζει και τα κατασκευαστικά συμβόλαια και που θέλει από το θιγόμενο μέρος να μετριάσει τη ζημία του, όπου αυτό είναι δυνατόν, και αποτυχία να πράξει τούτο δύναται να του στερήσει το δικαίωμα αποζημίωσης ή θεραπείας.
Τι αποδεικτικά στοιχεία έχει το θιγόμενο μέρος σε σχέση με το γεγονός που επέφερε τις εν λόγω επιπτώσεις;
Όταν ένας διάδικος προβάλλει απαίτηση για θεραπεία βάσει της σύμβασης (για παράδειγμα, αίτηση για παράταση χρόνου), θα πρέπει να αποδείξει πώς το γεγονός αυτό προκάλεσε την απώλεια ή την καθυστέρηση που υπέστη. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό το εν λόγω μέρος να λάβει μέτρα για να συγκεντρώσει και να διατηρήσει τα αποδεικτικά στοιχεία που χρειάζεται προς υποστήριξη της αξίωσής του.
Η αναζήτηση και εξασφάλιση επαγγελματικής συμβουλής είναι επίσης ένας παράγοντας που πρέπει να συνεκτιμηθεί από τα εμπλεκόμενα μέρη για την όσον τον δυνατόν πιο ορθή έγερση ή υποβολή αξιώσεων.
